Campylobacter

Campylobacter animalia osasuntsuen hesteetan dauden bakterioen multzo bateko bakterio mota bat da. Gizakiei transmititzen zaie, nagusiki haragi gordina edo gutxi egindakoa jaten dutenean, eta campylobakteriosi izeneko elikagai bidezko toxiinfekzioa eragiten die.

Campylobacter bakterioa ugaria da naturan, baina nagusiki etxeko hegaztien, behien, ardien, txerrien eta lagun egiteko animalien (txakurrak eta katuak, esaterako) digestio-bidean egoten da. Gordailuen espektroa animalia-espeziearen arabera aldatzen da: C. jejuni oso hedatuta dago, baina gehien bat eskortako hegaztietan detektatzen da, horien tenperatura metaboliko handiagoaren ondorioz (42°C); eta horrek bakterio-hazkundea errazten du. Bestalde, C. coli txerri-aziendan isolatzen da gehiagotan.

Ur kutsatuaren bidez ere transmititzen da Campylobacter bakterioa, baita lursailen kutsadura fekalaren bidez ere; hala, kutsatutako lursailetan hazten diren edo ur kutsatuarekin ureztatzen/garbitzen diren fruta eta barazkiak ere infekta daitezke.

Bakterioa daraman animalia osasuntsu egon daiteke edo itxura hori izan, baina bakterioa erraz transmititzen zaie gizakiei, toxiinfekzioa sortzeko behar den kontzentrazioa oso txikia baita.

Campylobacter bakterioa animalia ostalarietatik ateratako elikagaietara, hala nola haragira edo esnera, igarotzen denean, azkar ugaltzen da, 37 ºC-ko tenpera optimoan eta oxigeno gutxiko giroetan (hutsean ontziratutako elikagaiak edo atmosfera aldatua).

Elikagaiak hozteak eta gazitze- nahiz ontze-tratamenduek (<% 1,5 NaCl) eten egiten dute Campylobacter bakterioaren ugalketa, baina ez dute desagerrarazten. Izozteak bakterio-populazioaren zati txiki bat suntsi dezake. 65 ºC-tik gorako tratamendu termikoa da Campylobacter erabat desagerrarazteko tratamendu eraginkor bakarra.

 C. jejuni (80%) eta C. coli (10%) dira gehienetan gizakien gaixotasunak eragiten dituztenak. 

1 taula. Campylobacter hazteko baldintzak.

Campylobacter elikagaiak ekoizteko inguruetan erabilitako antimikrobianoekin harremanetan dago etengabe; izan ere, batik bat elikagai kutsatuen bidez transmititzen den patogenoa da. Hautaketa-presio horri erantzunez, bakteria horrek erresistentzia garatu du zenbait antimikrobiano motarekiko, eta arazo larri bihurtu da osasun publikorako. Erresistentzia anitzeko anduien agerraldia pertsonengan oso ohikoa izan ez arren, horien kopuruak gora egin du zenbait herrialderen aziendan.

Campylobacter bakterioa pertsonei transmititzeko hainbat bide daude:

¹. Transmisio-bide nagusia elikagaiak dira. Hegazti-haragi gordina maiz dago Campylobacter bidez kutsatuta; izan ere, bakteria hori hegazti osasuntsuen hesteetan bizi ahal da. Horregatik, infekzio-iturri ohikoena gutxi kozinatutako oilasko-haragiarekin edo oilasko gordinarekin kontaktuan egon diren eta kontsumorako prest dauden elikagaien kontsumoa da. EFSAk egiaztatu du oilaskoak eta oilaskoen haragiak pertsonen campilobacteriosi kasuen % 20 eta % 30 artean eragiten dituztela.

² Hiltokian, sakrifikatutako animalien hesteetako edukian dauden Campylobacter bakteriak erraz transmititu ahal dira kanalen azaletara.

³ Tratatu gabeko ur geza transmisio-iturria ere izan daiteke, animalia infektatuen gorotzen ondorioz kutsatuta egoteagatik, bai kontsumoaren bidez (iturburuak, putzuak), bai bainuen bidez (lakuak, ibaiak, errekak).

Geziaren tamainak transmisio-bidearen garrantzia islatzen du (zenbat eta lodiera handiagoa, orduan eta garrantzi handiagoa)

Iturria:  Campylobacter Story Map (EFSA,2021)

Campylobakteriosia da Europar Batasunean elikagaien bidez gehien transmititzen den gaixotasuna; urtean 250.000 kasu inguru egoten dira. Dena den, kasu asko ez dira jakinarazten eta EFSAk uste du benetako kopurua urtean 9 milioi ingurukoa dela. Campylobakteriosiak osasun-sistema publikoei eragindako gastuak eta EBko produktibitatean sortzen dituen beherakadak aintzat hartuta, 2.400 milioiko galerak sorrarazten ditu.

Gaixotasunaren lehen sintomak kutsatutako elikagaia jan eta 2-5 egun artean agertzen dira. Hala ere, aldi hori 1-10 egun artekoa ere izan daiteke.

Oro har, campylobakteriosia ez da larria izaten. Gastroenteritis akutu baten antzeko sintomak ditu: beherakoa (askotan odolarekin), sabeleko mina, sukarra, buruko mina, goragalea eta gonbitoak. Normalean, 3 eta 6 egun artean irauten dute.

Kasuen kopuruak gora egiten du udan eta udazken hasieran, giroko tenperaturak gora egiten duenean hain zuzen.

Immunitate-sistema ahula duten pertsonek campylobakteriosia jasateko aukera handiagoa dute, eta konplikazio larriak izan ditzakete, hala nola bakteriemia (bakterioak odolean), hepatitisa, pankreatitisa, kolitis ultzeraduna eta Crohn-en gaixotasuna

Infekzioaren ondoren zenbait konplikazio ager daitezke (5-10%): artritis erreaktiboa (artikulazioen hantura mingarria, zenbait hilabetez luza daitekeena), asaldura neurologikoak (esaterako Guillain-Barré sindromea, arnas- eta neurologia-disfuntzioa eragin dezakeen paralisia, poliomielitisaren antzekoa) eta, oso gutxitan, baita heriotza ere.

Gainera, kasu gutxitan, bakteria odol-fluxuan hedatu ahal da, eta bakteriemia eragin; horren ondorioz, tratamendu antimikrobiano arin eta eraginkorra behar duten afekzioak sortu ahal dira, heriotzan amaitu diren kasuak oso gutxi izaten jarraitu arren (% 0,03). Horri dagokionez, osasun-agintariek hurbiletik jarraitzen dute antimikrobianoekiko erresistenteak diren anduien igoera.

Hauek dira Campylobacter bakterioaren bidez kutsatzeko arrisku handiena duten elikagaiak:

EFSAk, animalietan eta elikagaietan detektatutako Campylobacterri buruzko irizpenean identifikatu zuen hegazti-haragia campilobacteriosi iturri garrantzitsua zela (EFSA, 2005), eta Europar Batasunean koordinatutako jarraipen-programa proposatu zuen, EBko oilasko-haragiko Campylobacterra kontrolatzeko.

FAO/OMEk, gizentzeko oilaskoen Campylobacter arriskuen ebaluazioan (FAO/OME, 2009) honako ondorio hauek igorri zituen:

• Txikizkako merkataritzan oilasko-produktu positiboen prebalentziaren murrizketak gutxi gorabeherako eragin proportzionala du arriskuaren murrizketan.
• Oso kutsatuta dauden produktuetan kutsadura-maila neurri batean murriztuz gero, arrisku maila ez da ia murriztu ere egiten.
• Hiltegirako garraioan talde desberdinen artean kutsadura gurutzatua egotea gutxi gorabehera proportzionala da gaixotasun-arriskuarekiko.
• Prozesuaren etapa goiztiarretan kutsadura-mailak murriztearen onurak kaltea pairatu dezake elaborazio-bidean aurrerago gertatzen diren kutsadura gurutzatuko prozesuen ondorioz.
• Produktua izoztuz gero, bakterioaren jarduera murriztu egiten da aldi batez. Hala ere, kontuan izan behar da izozteak eragin negatiboa izan dezakeela elikagaia prestatzeak arriskuaren murriztapenean duen eraginari dagokionez.

Urtebete beranduago, EFSAk gizentzeko oilaskoen haragiak giza campilobacteriosian eta EBn dakarren arriskua kuantifikatu du (EFSA, 2010) eta ondorioztatu du gizentzeko oilasko-haragiaren manipulazioak, prestakuntzak eta kontsumoak EBko giza campilobacteriosi kasuen % 20 eta 30 artean zuzenean eragin ahal dituztela.

Halaber, oilasko bizietan eta oilaskoen karkasetan hedapena eragin ahal duten faktoreak eman ditu, eta gomendatu du kontrol-programak ikuspegi integratu batean oinarritzeko, hegazti-haztegiak eta hiltze-prozesua landu beharko dituena (EFSA, 2010). Era berean, sakrifizioaren aurreko neurriak (osasun publikorako arriskua % 50 murriztu ahal dute) eta haragi-ekoizpeneko neurriak (osasun publikorako arriskua % 90 murriztu ahal dute) gomendatu ditu (EFSA 2011).

Bestalde, EFSAk esne gordinari lotutako osasun publikorako arriskua ebaluatu zuen, eta ondorioztatu zuen esne gordina bakterio patogenoen iturria izan ahal dela, batik Campylobacterrarena, Salmonellarena eta Escherichia coli (STEC) eragiten duen Shiga toxinarena; beraz, pasteurizatzea gomendatzen da (EFSA, 2015).

EFSAk Baserritik Mahaira Europako estrategian oinarrituta gomendatzen duenez, Campylobacter bidezko kutsaduraren prebentzioa “baserritik mahaira” planteamendu global batean oinarritzen da.

Lehenengo urratsa ustiategietan (gehien bat eskortako hegaztienak) kontrol- eta biosegurtasun-neurri eta esku-hartzeko estrategia eraginkorrak txertatzen datza, animalietako Campylobacterraren presentzia ezabatzeko edo murrizteko:

1. Garbiketa eta desinfekzio eraginkorrak.
2. Intsektuen kontrola baserrietan.
3. Pertsonen eta ekipoen mugimendua kontrolatzea.
4. Oinetako eta barruko arropa espezifikoak erabiltzea eta langileek arropa espezifikoa erabiltzea.
5. Despopulatze partzialak.
6. Sakrifizioa adin goiztiarragotan (35 egun).
7. Taldeak bakantzeari uztea (jardunbide hori hegaztiak baimendutako gehieneko dentsitatera iritsi arte haztean datza, eta, ondoren, kopuru horren zati bat desagerraraztean).
8. Etengabeko prestakuntza biosegurtasunaren arloan arduradunentzat eta baratzetako langileentzat.

* 2020an, EFSAk ustiategiek gizentzeko oilaskoen Campylobacter kontrolatzeko aukerak berrikusi zituen (EFSA, 2020). Horri esker, neurriak txertatzearen eraginkortasuna zenbatetsi zuen, eta honako hauei eman zien lehentasuna:

• Txertaketa: % 27
• Pentsu eta uretarako gehigarriak: % 24
• Argaltze etena: % 18
• Ondo gaitutako langile gutxi erabiltzea: % 16.
• Ur geldia ahalbidetzen duten askak ekiditea: % 15
• Edateko urari desinfektatzaileak gehitzea: % 14
• Gelaurre higienikoak: % 12
• Oilo-hazleak izendatutako tresnak: % 7

EFSAk ondorioztatu du sailkapen-ordena hori ez dela egia; izan ere, aukera-tarteak gainjartzen dira. Horregatik, eta zenbatespenak independenteak direlako, ezin izan ziren arriskua kontrolatzeko jarduera konbinatuen eraginak kuantifikatu.

1. 1. Higiene-jardunbide egokiek karkasen kutsadura fekala murrizten dute, baina ez dute bermatzen haragian eta haragi-produktuetan Campylobacterra egongo ez denik.

1. 1. Jardunbide egokiak haragia eta haragi-produktuak fabrikatzeko.
   2. Hotzaren katea (6 ºC-tik behera) mantentzea elikagaien garraio, biltegiratze eta banaketa osoan zehar, bakteria hasi ez dadin.
   3. Etengabeko prestakuntza elikadura-segurtasunean elikadura-enpresen operadoreentzako.
   4. Prozesuaren higiene-irizpideak betetzea (PHC), elikagaien enpresei aplikatutakoak (2073/2005 EB Araudia).

1. 1. Elikagaiak manipulatzeko prozesu egokiak.
   2. Etengabeko prestakuntza biosegurtasunean banaketa-enpresetako langileentzat.
   3. Higiene pertsonal zorrotza elikagaien eta horiek manipulatzen dituzten pertsonen arteko kontaktuak ekiditeko.
   4. Hotzaren katea etengabe mantentzea elikagaien manipulazioan, garraioan eta biltegiratzean.

Hauek dira etxean campylobakteriosia prebenitzeko neurriak:

Campylobacter bakterioaz kutsatuta egon daitezkeen elikagaien fabrikatzaileek higiene-neurri orokorrak eta espezifikoak bete behar dituzte. Horiek Elikagaien higieneari buruzko 852/2004 Erregelamenduan (EE).

2011n, EFSAk adierazi zuen gizentzeko oilasko-haragiaren kontsumotik eratorritako osasun publikoarentzako arriskuen % 50 baino gehiago murrizteko aukera egongo litzatekeela kanalek 1.000 uke/g-ko muga beteko balute. Era berean, azpimarratu zuen kutsadura-maila ezberdinak daudela (nahiko nabarmenak, gainera) lepo eta bularkiko azal-laginen artean.

2012an, EFSAk gomendatu zuen etxeko hegaztien kanalak ikuskatzeko egungo metodoak egokitzeko, Campylobacter bakterioari dagokionez. Ildo horretan, gomendatu zuen higiene-irizpide bat gehitzea gizentzeko oilaskoen kanalen prozesuan.

Ondorioz, 2017/1495 Erregelamenduak (EB), 2073/2005 zenbakiko Erregelamendua (EE) aldatzen duenak, gizentzeko oilasko-kanaletan Campylobacter bakterioaren zaintzari dagokionez, irizpide bat ezartzen du gizentzeko oilasko-kanaletan prozesuko higienea onartzeko; taula honetan jasotzen da:

Higiene-irizpide berri honekin, onartutako gehieneko kanal kopuru bat ezartzen da, 1.000 uke/g-tik gorako zenbaketarekin. Kopuru horrek behera egin behar du modu mailakatuan 2025era arte.

2 taula. Elikagaietan Campylobacter onartutako gehinezko muga mikrobiologikoak.