Cryptosporidium

Cryptosporidium protozoo-parasito mota bat da, giza gaixotasuna eragiten duena, eta haren gordailu garrantzitsuenak gizakiak, behiak, ardiak eta beste etxe-abere batzuk dira, hala nola katuak eta txakurrak. Karraskariak, hegaztiak, arrainak eta narrastiak ere kutsa ditzake.

Cryptosporidium-aren bizi-zikloa zuzenekoa da (ez du bitarteko ostalaririk). Transmisio-etapa kutsatutako ostalarien gorozkietan kanporatzen diren ookisteak dira. Infekzioa hasten da ostalari batek ookisteak jasotzen dituenean gorozki-aho bidez zuzenean irentsiz, edo eramaile baten bidez, hala nola ura edo kutsatutako elikagaiak. Kutsatzeko dosia txikia da; beraz, 10-30 ookiste bitartean irentsiz gero, infekzioa sor dezake pertsona osasuntsuengan.

Cryptosporidium generoaren barruan 25 espezie baino gehiago daude, eta erdia baino gehiagok pertsonak eta etxe-abereak kutsa ditzakete. Giza kutsadurarekin lotzen diren 17 espezieetatik 2k eragiten dituzte kasu gehienak: C. hominis eta C. parvum

• hominis espeziearekin kutsatzeko iturriak berez kutsatutako pertsonak dira, bai pertsona gaixoarekiko zuzeneko kontaktuaren bidez eta bai kutsatutako hondakin-uren bidez.
• parvum espeziearen ookisteak behien hesteetan egon ohi dira, bereziki animalia gazteen kasuan (txahalak eta arkumeak), eta kutsadura eragin dezakete lurrazalean, laborantzan, iturburuetan, gainazaleko uretan (ibaiak, lakuak, urtegiak, itsasoa), kontsumorako ur‑biltegietan eta elikagaietan.

Cryptosporidium ookisteak txikiak eta oso erresistenteak dira. Zenbait hilabetez egon daitezke bideragarri eta kutsakor ur geza eta gazian, gorozkietan, lurzoruan, landaredian eta gainazal hotz eta hezeetan. Hortaz, hoztutako edo izoztutako elikagaietan biziraun dezakete, -20 ºC-tik gora. Garrantzitsua da aipatzea ookisteei ez diela klorazioak eragiten, eta uraren kutsadurak eragindako agerraldiekin lotu direla.

Parasitoak ingurune urtarrean duen biziraupenean, batez ere, tenperaturak eta eguzki‑erradiazioak (UV) eragiten dute, eta, beraz, klima-aldaketarekin lotutako baldintzek parasitoa hedatzen laguntzen dutela uste da.

Bide desberdinak daude Cryptosporidium parasitoa pertsonei transmititzeko:

 ¹Elikagaiek eta urak elikagaien transmisio-iturrien % 10 eragiten dute. Elikagai-iturri nagusiak dira kontsumorako ura eta ookisteekin kutsatutako elikagai gordinak, hala nola fruta eta barazkiak, pasteurizatu gabeko esnea eta esnekiak, haragia eta molusku bibalbioak.

² Landa-eremuetan gorozki-aho bidez transmititzen da, pertsona batetik bestera zuzenean, edo animalia batetik (bereziki hausnarkarien kumeak) pertsona batera; hala ere, zeharka ere kutsa daiteke, ookiste kutsakorrak dituen pertsona edo animaliaren gorozkiekin kutsatutako gainazalak edo objektuak ukitzean.

Iturria: Public health risks associated with food‐borne parasites (EFSA-2018)

Cryptosporidium parasitoak sortutako gaixotasun gastrointestinala kriptosporidiosia da, eta errotabirusaren ondoren immunodeprimitutako haurren eta pazienteen artean gastroenteritisaren bigarren kausa ohikoena da.

Toxikotasuna

Sintomarik gabeko kutsadura oso ohikoa da, baina kasu batzuetan honako sintoma hauek agertzen dira: beherako urtsua, sarritan tamaina handikoa eta batzuetan mukoidea, baina oso gutxitan odoltsua; abdomeneko mina; goragalea eta gorakoa; sukar arina eta nekea. Bakarrik bukatzen da 1-2 astean. Gertakari klinikoetan pazientea berriz gaixotu egiten da kasuen heren batean, gutxi gorabehera.

Halaber, C. hominis espeziearekin kutsatzean hestez kanpoko beste sintoma batzuk deskribatu dira: mina artikulazioetan, begietako mina, buruko mina.

Arrisku-taldeak

Europan, kriptosporidiosi kasuak nahitaez adierazi behar dira.

* 2021eko azken datuak kontuan hartuta, heterogeneotasun argia dago EB/EEEko herrialdeetako hautemate-, jakinarazpen- eta zaintza-sistemek mugatutako prebalentzia-emaitzetan. Herrialde batzuek (Irlanda, Finlandia, Norvegia, Suedia) 100.000 biztanleko 5 kasuak gainditzen dituzten bitartean, gainerako herrialde gehienek kasu gutxi jakinarazten dituzte, eta batzuek ez dute infekzioa jakinarazi. Kasuen tasa baieztatu handiena 0 eta 4 urte arteko taldean dago (6,39 kasu 100.000 biztanleko).

Cryptosporidium ookisteekin kutsatzeko arrisku handiena duten elikagaiak ura eta/edo gordin kontsumitzen diren jatorri begetaleko edo animalia-jatorriko elikagaiak dira:

EFSAk, elikadura-transmisioko parasitoekin lotutako osasun publikorako arriskuaren ebaluazioan (EFSA-2018), Cryptosporidium-ari begira hutsune zientifiko hauek finkatu zituen, eta arriskuaren ebaluazio mikrobiologiko kuantitatiboa (QMRA) egitea mugatzen dute, infekzio-iturria zehazteko:

• Cryptosporidium ookisteen presentzia-datuen falta kutsa daitezkeen elikagai-taldeetan.
• Cryptosporidium ookisteak hautemateko metodo estandar, fidagarri eta balioztatuen falta elikadura-matrizeetan.
• Espezie kutsatzaileak identifikatzeko eta kasuak elkarren artean lotzeko genotipatze orokor baten falta.
• Cryptosporidium-aren presentzia-probabilitatea ebaluatzeko organismo adierazleen erabilerari buruzko eztabaida, adibidez Clostridium perfringens Egia da C. perfringens esporak protozoo-parasitoen ookisteak bezain erresistenteak izan daitezkeela, baina datu askok korrelazio-falta argia islatzen dute uretako C. perfringens‑aren eta Cryptosporidium spp-aren artean.

Parasitoaren prebentzio- eta kontrol-neurri nagusia jatorrizko kutsadura ekiditea da, kontsumitzeko orduan ondorengo tratamendurik ez duten elikagai gordinen kasuan.

Ez dago elikagaietan Cryptosporidium kontrolatzeko neurri espezifikorik indarreko legedian.

Lehen mailako ekoizpenean eta elikagaien eraldaketan, produktu freskoetan kutsadura hori kontrolatzeko neurri eraginkorrenak dira nekazaritzako jardunbide egokiak (NJEak) aplikatzea lehen mailako ekoizpenean, fabrikazioko jardunbide egokiak (FJEak) prozesatzean eta higieneko jardunbide egokiak (HJEak), baita Arriskuen Analisian eta Kontrol Puntu Kritikoetan (APPCC) oinarritutako autokontrol-sistemak ere.

NJE-ek barne hartzen dute ur beltza ez den ura erabiltzea ureztatzeko, ongarri eta pestizidak aplikatzea eta etxe-abereek ez bazkatu eta ez kutsatzea baratze-eremuak eta animalia basatiak ez sartzea labore horietan. Hondakin-urak ureztatzeko erabili aurretik tratatzeak patogeno bideragarrien kopurua murritz dezake, Cryptosporidium ookisteak barne.

Kutsatutako elikagaietan parasitoak eta ookisteak inaktibatzeko tratamendu nagusiak lehorketa, tratamendu termikoa eta izoztea dira, baita beste tratamendu mota batzuk ere, hala nola irradiazio ultramorea, presio hidrostatiko handiak eta ozonizazioa.

Kriptosporidiosi kasu asko etxean gertatzen direnez jatorrian kutsatutako elikagai gordinak kontsumitzeagatik, beharrezkoa da higiene eta manipulazioan jardunbide egokiei jarraitzea janaria prestatzerako orduan, Cryptosporidium ookisteen kutsadura deuseztatzeko:

Ez dago muga mikrobiologiko espezifikorik segurtasuna bermatzeko Cryptosporidium‑arekin kutsa daitezkeen elikagaietan.