Cryptosporidium

Laburpena

Cryptosporidium pertsonen eta animalien hesteetako parasito bat da, eta kriptosporidiosi izeneko gizakien gaixotasuna eragiten du. Transmisioa zuzenean (pertsona batetik bestera eta animalia batetik pertsona batera) edo zeharka (uraren, elikagaien, ookiste infekziosoekin kutsatutako gainazal/objektu kontaminatuen bidez) gerta daiteke.

Cryptosporidium ookisteekin kutsatutako elikagaiak eta ura transmisio-iturrien % 10 dira. Transmisioa eragiten duten elikagai nagusiak honako hauek dira: fruta eta barazki gordinak, pasteurizatu gabeko esnea eta esnekiak, eta, neurri txikiagoan, behi- eta ardi‑haragia eta molusku bibalbioak.

Kriptosporidiosiaren kasuan ohikoak dira beherako urtsua, abdomeneko kalanbreak, jateko gogoa galtzea, febrikula, goragalea, gorakoa eta pisu-galera, nahiz eta sintomarik gabeko infekzioa oso ohikoa den.

Azken urteotan kutsadura-kasuek gora egin dute eta arrisku emergentetzat hartu izan da, bereziki klima-aldaketari lotutako baldintzek hedatzea ahalbidetzen dutelako.

Parasitoa prebenitzeko eta kontrolatzeko neurri nagusia, elikagai gordinen kasuan, jatorrian kutsatzea saihestea da. Hala ere, higiene- eta maneiu-jardunbide egokiak izatea gomendatzen da elikagaiak prestatzean; izan ere, Cryptosporidium ookisteak egostean eta izoztean inaktibatzen dira.

1. Zer da?

Cryptosporidium protozoo-parasito mota bat da, giza gaixotasuna eragiten duena, eta haren gordailu garrantzitsuenak gizakiak, behiak, ardiak eta beste etxe-abere batzuk dira, hala nola katuak eta txakurrak. Karraskariak, hegaztiak, arrainak eta narrastiak ere kutsa ditzake.

Cryptosporidium-aren bizi-zikloa zuzenekoa da (ez du bitarteko ostalaririk). Transmisio-etapa kutsatutako ostalarien gorozkietan kanporatzen diren ookisteak dira. Infekzioa hasten da ostalari batek ookisteak jasotzen dituenean gorozki-aho bidez zuzenean irentsiz, edo eramaile baten bidez, hala nola ura edo kutsatutako elikagaiak. Kutsatzeko dosia txikia da; beraz, 10-30 ookiste bitartean irentsiz gero, infekzioa sor dezake pertsona osasuntsuengan.

Cryptosporidium generoaren barruan 25 espezie baino gehiago daude, eta erdia baino gehiagok pertsonak eta etxe-abereak kutsa ditzakete. Giza kutsadurarekin lotzen diren 17 espezieetatik 2k eragiten dituzte kasu gehienak: C. hominis eta C. parvum

  • hominis espeziearekin kutsatzeko iturriak berez kutsatutako pertsonak dira, bai pertsona gaixoarekiko zuzeneko kontaktuaren bidez eta bai kutsatutako hondakin-uren bidez.
  • parvum espeziearen ookisteak behien hesteetan egon ohi dira, bereziki animalia gazteen kasuan (txahalak eta arkumeak), eta kutsadura eragin dezakete lurrazalean, laborantzan, iturburuetan, gainazaleko uretan (ibaiak, lakuak, urtegiak, itsasoa), kontsumorako ur‑biltegietan eta elikagaietan.

Cryptosporidium ookisteak txikiak eta oso erresistenteak dira. Zenbait hilabetez egon daitezke bideragarri eta kutsakor ur geza eta gazian, gorozkietan, lurzoruan, landaredian eta gainazal hotz eta hezeetan. Hortaz, hoztutako edo izoztutako elikagaietan biziraun dezakete, -20 ºC-tik gora. Garrantzitsua da aipatzea ookisteei ez diela klorazioak eragiten, eta uraren kutsadurak eragindako agerraldiekin lotu direla.

Parasitoak ingurune urtarrean duen biziraupenean, batez ere, tenperaturak eta eguzki‑erradiazioak (UV) eragiten dute, eta, beraz, klima-aldaketarekin lotutako baldintzek parasitoa hedatzen laguntzen dutela uste da.

2. Trasmisioa

Bide desberdinak daude Cryptosporidium parasitoa pertsonei transmititzeko:

alimento-persona

Elikagaia/Ura – pertsona

Cryptosporidium* kisteak dituzten elikagaiak edo ura1 kontsumitzeagatik

animal persona

Animalia/pertsona – pertsona

gorozki-aho bidez2

 1Elikagaiek eta urak elikagaien transmisio-iturrien % 10 eragiten dute. Elikagai-iturri nagusiak dira kontsumorako ura eta ookisteekin kutsatutako elikagai gordinak, hala nola fruta eta barazkiak, pasteurizatu gabeko esnea eta esnekiak, haragia eta molusku bibalbioak.

2 Landa-eremuetan gorozki-aho bidez transmititzen da, pertsona batetik bestera zuzenean, edo animalia batetik (bereziki hausnarkarien kumeak) pertsona batera; hala ere, zeharka ere kutsa daiteke, ookiste kutsakorrak dituen pertsona edo animaliaren gorozkiekin kutsatutako gainazalak edo objektuak ukitzean.

3. Eragina giza osasunean

Cryptosporidium parasitoak sortutako gaixotasun gastrointestinala kriptosporidiosia da, eta errotabirusaren ondoren immunodeprimitutako haurren eta pazienteen artean gastroenteritisaren bigarren kausa ohikoena da.

Toxikotasuna

Sintomarik gabeko kutsadura oso ohikoa da, baina kasu batzuetan honako sintoma hauek agertzen dira: beherako urtsua, sarritan tamaina handikoa eta batzuetan mukoidea, baina oso gutxitan odoltsua; abdomeneko mina; goragalea eta gorakoa; sukar arina eta nekea. Bakarrik bukatzen da 1-2 astean. Gertakari klinikoetan pazientea berriz gaixotu egiten da kasuen heren batean, gutxi gorabehera.

Halaber, C. hominis espeziearekin kutsatzean hestez kanpoko beste sintoma batzuk deskribatu dira: mina artikulazioetan, begietako mina, buruko mina.

 

Arrisku-taldeak

Immunodeprimitutako pazienteak

Oro har, sintomak larriagoak izaten dira immunodeprimitutako pazienteengan, eta infekzioa kronikoa, larria eta hestez kanpokoa bihur daiteke. Behazun- eta pankrea-hodiei, urdailari eta arnasbideei (biriketako edo trakeako kriptosporidiosia) eragin diezaieke.

CRIPTOSPORIDIOSIS INZIDENTZIA EUROPAN

ECDC 2021 atlasa

Prebalentzia:

  • EB/EEE: 4476 kasu (1,8 kasu 100.000 biztanleko)*
  • Espainia: 74 kasu

EFSA-Foodborne Outbreaks 2020

  • 7 elikadura-agerraldi eta 149 kasu, gehienak elikagai fresko begetalekin lotuta

Europan, kriptosporidiosi kasuak nahitaez adierazi behar dira.

* 2021eko azken datuak kontuan hartuta, heterogeneotasun argia dago EB/EEEko herrialdeetako hautemate-, jakinarazpen- eta zaintza-sistemek mugatutako prebalentzia-emaitzetan. Herrialde batzuek (Irlanda, Finlandia, Norvegia, Suedia) 100.000 biztanleko 5 kasuak gainditzen dituzten bitartean, gainerako herrialde gehienek kasu gutxi jakinarazten dituzte, eta batzuek ez dute infekzioa jakinarazi. Kasuen tasa baieztatu handiena 0 eta 4 urte arteko taldean dago (6,39 kasu 100.000 biztanleko).

4. Elikagaien bidezko espozioa

Cryptosporidium ookisteekin kutsatzeko arrisku handiena duten elikagaiak ura eta/edo gordin kontsumitzen diren jatorri begetaleko edo animalia-jatorriko elikagaiak dira:

Gehien bat:

Iturri edo putzuetako ura

ensalada

Fruta eta barazkiak

Pasteurizatu gabeko esnea 

eta haren deribatuak: gazta, izozkiak, etab.

Neurri txikiagoan:

Zukuak

Fruta-zukuak eta pasteurizatu gabeko sagardoa

Molusku bibalbioak 

ostrak, muskuiluak, txirlak

Haragia

behi- eta ardi-haragia

KONTROL OFIZIALAK

Cryptosporidium ookisteen presentzia duten laginen %

EUROPA (EFSA 2018)

Datu gutxi daude Cryptosporidium-aren presentzia eta biziraupenari buruz produktu freskoetan, eta, horrez gain, laginketa-esparru eta lagin-tamaina ezberdinak erabiltzen dira. ISO 18744 edo antzeko arauak betetzen dituzten metodoekin egindako azterlan handietan, ookisteak hauteman dira laginen % 8an.

5. Arriskuaren ebaluazioa

EFSAk, elikadura-transmisioko parasitoekin lotutako osasun publikorako arriskuaren ebaluazioan (EFSA-2018), Cryptosporidium-ari begira hutsune zientifiko hauek finkatu zituen, eta arriskuaren ebaluazio mikrobiologiko kuantitatiboa (QMRA) egitea mugatzen dute, infekzio-iturria zehazteko:

  • Cryptosporidium ookisteen presentzia-datuen falta kutsa daitezkeen elikagai-taldeetan.
  • Cryptosporidium ookisteak hautemateko metodo estandar, fidagarri eta balioztatuen falta elikadura-matrizeetan.
  • Espezie kutsatzaileak identifikatzeko eta kasuak elkarren artean lotzeko genotipatze orokor baten falta.
  • Cryptosporidium-aren presentzia-probabilitatea ebaluatzeko organismo adierazleen erabilerari buruzko eztabaida, adibidez Clostridium perfringens Egia da C. perfringens esporak protozoo-parasitoen ookisteak bezain erresistenteak izan daitezkeela, baina datu askok korrelazio-falta argia islatzen dute uretako C. perfringens‑aren eta Cryptosporidium spp-aren artean.

6. Prebentzioa eta arriskuaren kontrola

Parasitoaren prebentzio- eta kontrol-neurri nagusia jatorrizko kutsadura ekiditea da, kontsumitzeko orduan ondorengo tratamendurik ez duten elikagai gordinen kasuan.

6.1. Elikakatean

Ez dago elikagaietan Cryptosporidium kontrolatzeko neurri espezifikorik indarreko legedian.

Lehen mailako ekoizpenean eta elikagaien eraldaketan, produktu freskoetan kutsadura hori kontrolatzeko neurri eraginkorrenak dira nekazaritzako jardunbide egokiak (NJEak) aplikatzea lehen mailako ekoizpenean, fabrikazioko jardunbide egokiak (FJEak) prozesatzean eta higieneko jardunbide egokiak (HJEak), baita Arriskuen Analisian eta Kontrol Puntu Kritikoetan (APPCC) oinarritutako autokontrol-sistemak ere.

NJE-ek barne hartzen dute ur beltza ez den ura erabiltzea ureztatzeko, ongarri eta pestizidak aplikatzea eta etxe-abereek ez bazkatu eta ez kutsatzea baratze-eremuak eta animalia basatiak ez sartzea labore horietan. Hondakin-urak ureztatzeko erabili aurretik tratatzeak patogeno bideragarrien kopurua murritz dezake, Cryptosporidium ookisteak barne.

INAKTIBAZIO-TRATAMENDUAK

Kutsatutako elikagaietan parasitoak eta ookisteak inaktibatzeko tratamendu nagusiak lehorketa, tratamendu termikoa eta izoztea dira, baita beste tratamendu mota batzuk ere, hala nola irradiazio ultramorea, presio hidrostatiko handiak eta ozonizazioa.

TRATAMENDU TERMIKOA

  • 72ºC (1min)
  • 45ºC (10 min)

IZOZTEA

  • -20 ºC 5 egunez
  • -72 ºC zenbait segundoz

6.2. Etxean

Kriptosporidiosi kasu asko etxean gertatzen direnez jatorrian kutsatutako elikagai gordinak kontsumitzeagatik, beharrezkoa da higiene eta manipulazioan jardunbide egokiei jarraitzea janaria prestatzerako orduan, Cryptosporidium ookisteen kutsadura deuseztatzeko:

OMEren 5 gakoak betetzea higiene eta manipulazioan jardunbide egokiak jarraitzeko elikagaiak prestatzerako orduan:

UraErabili ur eta lehengai seguruak.

Garbitu ongi fruta eta barazkiak kanilako ura erabiliz, gordinik kontsumitu behar badira.

FrigoGorde elikagaiak tenperatura seguruetan.

Hoztu elikagaiak 5º C-tik beherako tenperaturetan, Salmonella hazteko aukerak mugatzeko bakterio horrek kutsa ditzakeen elikagaietan.

GarbiketaGarbitasuna zaindu: desinfektatu gainazala, tresnak eta mozteko oholak.

Contaminación cruzadaBereizi elikagai gordinak eta kozinatuak, kutsadura gurutzatua saihesteko.

EgosiKozinatu elikagaiak erabat (65º C) eta mantendu bero kontsumitzen diren arte.

Elikagaiak kontsumitu ondoren, hoztu soberakinak albait arinen (<5º C) eta kontsumitu 24 orduren barruan, aldez aurretik berotuta.

Elikagaien segurtasuneko agintaritzek kontuan hartzeko beste irizpide batzuk gomendatzen dituzte:

Cocinar

Itsaskiak baimendutako saltokietan erostea eta ostra edo beste itsaski gordin batzuk jatea ekiditea

Ez kontsumitu tratamendu termikorik izan ez duen esne gordina eta haragi-produktu gordinak edo gutxi prestatuak

Ez kontsumitu bermatu gabeko jatorriko haragia eta hestebeteak

frio transporte

Elikagaiak garraiatu bitartean hotz-katea gordetzea, batez ere birusaz kutsa daitezkeen elikagai gordinen kasuan.

Elikagaiak giroko tenperaturan ez desizoztea, ezpada hozkailuaren behealdean.

Kontserbatze-epeen eta tenperaturen jarraibideak errespetatzea, baita elikagaien etiketako iraungitze-data ere.

7. Lege-mugak

Ez dago muga mikrobiologiko espezifikorik segurtasuna bermatzeko Cryptosporidium‑arekin kutsa daitezkeen elikagaietan.

Eguneratze data: