Echinococcus

ELaburpena

Echinococcus hesteetako parasito bat da, eta haren gordailua etxeko eta basoko animaliak dira. Behin betiko ostalariak txakurrak eta/edo azeriak dira, eta bitartekariak, berriz, ardi-, behi-, txerri- eta zaldi-aziendak.

Pertsonei ustekabean transmititu ahal zaie, infektatutako animalien gorozkiekin kontaktu zuzena izanez gero, edo zeharka elikagaien bidez eta parasitoaren arrautzatik kutsatutako uraren bidez. Ekinokokosia izenez ezagutzen den gaixotasun zoonotikoa sortzen du.

Hauek dira kutsatzeko arrisku-faktore nagusiak: eskuen higiene eskasa, kutsatutako animaliekin kontaktu estua eta gutxi egindako eta/edo garbitu gabeko ekinokokoen arrautzekin kutsatutako elikagaiak kontsumitzea. Echinococcus arrautzekin errazago kutsa daitezkeen elikagaiak basoko frutak, barazkiak eta baiak dira.

Osasun publikorako esanguratsuak diren giza ekinokokosiaren bi espezie garrantzitsuenak hidatidosia (edo ekinokokosi kistikoa) eta ekinokokosi albeolarra dira. Biak sintomarik gabe agertu ohi dira urteetan, gaixotasunaren sintomatologia eragiten duten konplikazioak agertu arte, kaltetutako organoaren arabera. Hidatidosiaren ezaugarri nagusia hainbat organotan kisteak sortzea da, batez ere gibelean eta biriketan; eta ekinokokosi albeolarraren kasuan, berriz, gibelean, barean, garunean eta biriketan tumore‑lesioak agertzen dira.

Prebentzio-neurri nagusiak baserriko animalien gaixotasuna kontrolatzeko eta desagerrarazteko jardueretan eta/edo programetan oinarritzen dira. Hidatidosiaren kasuan, profilaxiak barne hartzen ditu, halaber, txakurren tratamendu antiparasitarioa, hiltegietako higienea eta biztanleriaren hezkuntza.

Elikagai kutsatuen bidezko kutsatzeak saihesteko, elikagaien prestaketan higiene- eta manipulazio-jardunbide egokiak jarraitzea gomendatzen da, Echinococcus arrautzak inaktibatu egiten baitira tenperatura altuetan egosten badira eta oso tenperatura baxuetan izozten badira.

1. Zer da?

Echinococcus parasito zestodoen genero bat da, eta haren gordailu nagusiak ardi-, behi-, txerri- eta zaldi-aziendak, basa-animaliak (azeriak eta karraskariak) eta etxeko animaliak (batez ere, txakurrak) dira.

Equinococcusen bost espezie deskribatu dira: E. granulosus E. multilocularis E. oligarthus E. vogeli eta E. shiquicus. Garrantzitsuenak lehenengo bi espezieak dira giza osasunaren ikuspegitik.

Behin betiko ostalariak animalia haragijaleak dira, normalean asintomatikoak izaten dira eta helduaroan dauden parasitoak dituzte heste meharrean. Egunero, animalia horiek ehunka arrautza mikroskopiko barreia ditzakete gorozkiekin, eta hainbat hilabetez biziraun dezakete zoru, larre eta lorategietan, baita zero azpiko tenperaturetan ere. Arrautza horiek tenperatura altuekiko erresistenteagoak dira uretan esekita daudenean.

Askatutako arrautzek ura eta elikagaiak kutsa ditzakete, eta hori da kutsatutako elikagai gordinak edo gutxi eginak irensten dituzten pertsonentzako infekzio-bide nagusia. Gainera, pertsonak infektatu egin daitezke parasitoaren arrautzekin infektatutako gorozkiekin kontaktu zuzena edo zeharkakoa izanez gero.

Arrautzak bideragarri egon daitezke tenperatura baxuetan biltegiratutako edo hilabetez izoztuta egondako elikagaietan (frutak edo barazkiak) (-80ºC-tan izozteak edo 70ºC-tik gora prestatzeak bakarrik bermatzen du arrautzak inaktibatzea)

2. Trasmisioa

Echinococcus parasitoa pertsonei hainbat bidetatik transmiti daiteke:

alimento-persona

Elikagaia/Ura – pertsona

Echinococcus* arrautzekin kutsatutako elikagaien edo uraren kontsumoagatik

animal persona

Animalia/pertsona – pertsona

gorozki-aho bidez2

1 Iturri nagusiak Echinococcus arrautzekin kutsatutako uraren edo elikagai gordinen kontsumoa da, hala nola frutak eta barazkiak.

2 Animaliekin kontaktu estua dagoenean (landa-inguruneak eta txakurrak dituzten etxeak), batez ere, transmisio fekala edo ahozkoa gertatzen da, parasitoa duen animaliaren gorozkiekin kontaktu zuzena izanez gero, edo zeharka, gorozkiekin kutsatutako gainazalak edo objektuak ukituz gero.

Pertsonek, ustekabean, bitarteko apopilo gisa jarduten dute, ez baitira parasito horren bizi‑zikloaren parte. Hala ere, infestatu egiten dira, gainerako bitartekariak bezalaxe, baina ez diete behin betiko ostalariei parasitoa transmititzen.

 

Ziklo Biologikoa

Echinococcus
  1. E. granulosus: Txakurra espezie honen behin betiko apopiloa da, eta bitarteko apopiloak, berriz, ardi-, behi-, txerri- eta zaldi-azienda dira. Batzuetan, basa-faunak ere parte har dezake parasito honen zikloan. Ustekabean infektatzen diren pertsonengan hidatidosi izeneko gaixotasuna eragiten du.

* Espainian, hidatidosiaren transmisio-ziklo nagusia ardi-aziendaren eta txakurren arteko etxeko ziklo bat da, eta, ustekabean, parasitoa transmititzen diete pertsonei. Horregatik, gaixotasun hori ohikoagoa da hausnarkari txikien abeltzaintza-ekoizpen handia duten eskualdeetan.

2. E.multilocularis; Azeria da behin betiko apopiloa, eta beste haragijale eta ugaztun txiki batzuk (batez ere, karraskariak) bitarteko ostalariak. Pertsonak ustekabean kutsatzen dira, eta ekinokokosi albeolarra eragiten diete.

Echinococcus

3. Eragina giza osasunean

Giza ekinokokosia 5 espezieek eragindako gaixotasun parasitarioa da:

  • Ekinokokosi kistikoa edo hidatidosia, E. granulosus espeziearen ondoriozkoa,
  • Ekinokokosi albeolarra, E. multilocularis espezieak eragindakoa;
  • Ekinokokosi neotropikala, bi forma izan ditzakeena: polikistikoa, E. vogeli espezieak eragindakoa; eta unikistikoa, espeziearen ondoriozkoa.
  • E. shiquicus espeziearen ondoriozko ekinokokosia.

Giza ekinokokosiaren bi espezie garrantzitsuenak, osasun publikoan garrantzia dutenak, kistikoa eta albeolarra dira. Mundu osoan milioi bat pertsonak baino gehiagok izan ditzakete gaixotasun horiek une jakin batean, eta larriak eta hilgarriak izan daitezke garaiz diagnostikatzen eta tratatzen ez badira. Hala eta guztiz ere, giza hidatidosia kontrolatuta dago gaur egun eremu askotan, eta haren eraginak behera egiteko joera badu ere, osasun publikoko arazo izaten jarraitzen du, duen larritasunagatik eta eragin ekonomikoagatik.

Sintomatologia

  1. Hidatidosiak kisteak (bakarrak edo anitzak) sortzen ditu ehunetan eta organoetan (batez ere gibelean edo biriketan), eta gutxiagotan hezurretan, giltzurrunetan, barean, muskuluetan, nerbio-sistema zentralean eta begietan.
    Kisteek gibela inbaditzen dutenean, sabeleko minak, goragaleak eta gorakoak agertzen dira. Birika kaltetuta badago, zeinu klinikoek eztul kronikoa, sabeleko mina eta arnasa hartzeko zailtasuna barne hartzen dituzte.
  2. Ekinokokosi albeolarraren ezaugarria da 5-15 urteko inkubazio asintomatikoa eta gibelean aurkitu ohi den lehen mailako tumore-lesio baten garapen motela. Lesioek beste organo batzuei ere eragin diezaiekete, hala nola bareari, birikei eta garunari, odolean eta sistema linfatikoan zehar parasitoa barreiatu ondoren.
    Zeinu klinikoen artean honako hauek daude: pisua galtzea, sabeleko mina, ondoez orokorra eta gibeleko gutxiegitasunaren zantzuak.
  3. E. oligarthus eta E. vogeli eskualde tropikaletan daudenak. Biek kisteak sortzen dituzte, lehenak kiste bakarra muskuluetan eta bigarrenak polikisteak erraietan.
  4. E. shiquicus, Tibeteko goi-ordokiari dagokio, erraietan finkatutako kiste bakarrak sortzen ditu.

Tratamendua

Normalean, infekzioak sintomarik gabe agertu ohi dira urteetan, harik eta konplikazioak agertu arte. Konplikazio horiek gaixotasunaren sintomatologia eragiten dute, kaltetutako organoaren, kisteen kopuruaren eta tamainaren eta konplikazio motaren arabera. Pazienteak kirurgiarekin eta medikamentu antihelmintiko espezifikoekin tratatzen dira.

ECHINOCOCOSIS INTZIDENTZIA EUROPAN

ECDC 2021 atlasa

Prebalentzia:

  • EB/EEE: 4476 kasu (1,8 kasu 100.000 biztanleko)*
  • Espainia: 74 kasu

EFSA-Foodborne Outbreaks 2020

  • Elikadura-agerraldirik gabe

Espainian, hidatidosia nahitaez aitortu beharreko giza gaixotasuna da.

Azken hamarkadan, Echinococcusek eragindako giza infekzioak ugaritu egin dira Europako zenbait eskualdetan. Gainera, ekinokokosiarekin infektatutako pertsonen kopuruari buruz estatu kideek emandako datuak osatu gabe daudela uste da, eta, beraz, horregatik esaten da emandako datuak infekzioen “izebergaren punta” direla, eramaile asintomatikoak eta kasu infradiagnostikatuak zati ikusezin handia baitira.

4. Elikagaien bidezko espozioa

Echinococcus arrautzekin infestatzeko arrisku handiena duten elikagaiak ura eta/edo jatorrian kutsatutako eta gordinik edo gutxi egindako elikagaiak dira:

Gehien bat:

Iturri edo putzuetako ura

ensalada

Fruta eta barazkiak

Moras

Baiak 

masustak eta arandanoak,…

Neurri txikiagoan:

tripakiakErraiak

Ardi-, behi- eta txerri-erraiak

KONTROL OFIZIALAK

Echinoccocus arrautzen presentzia duten laginen %

EUROPA (EFSA 2020)

Echinococcusek produktu freskoetan duen presentziari eta biziraupenari buruzko datu gutxi daude:

  • Frantzia: Letxuga positiboen % 2,8 multilocularis espeziearen ondorioz. Hala ere, parasitoaren DNA identifikatzeak ez du esan nahi haren arrautzak infekziorako bideragarriak direnik.

5. Arriskuaren ebaluazioa

EFSAk elikadura-transmisioko parasitoekin (EFSA-2018) lotutako osasun publikorako arriskua ebaluatu zuen, eta honako hutsune zientifiko hauek ezarri zituen, Echinococcusen arrisku‑ebaluazioa egitea mugatzen dutenak:

  • Elikagaietan Echinococcus arrautzen presentziari buruzko datu nahikorik ez dago.
  • Ez da ezagutzen elikadura-jatorriko infekzioen garrantzi erlatiboa (elikagaiak transmisio oro-fekalaren edo beste ibilgailu batzuen aurrean).
  • Ez dago baliozkotutako metodorik Echinococcus arrautzak produktu freskoetan detektatzeko.
  • Pertsonengan dosi-erantzun datuak mugatuta daude, eta esposizioa giza infekzio bihurtzeko beharrezkoak dira.
  • Ez dakigu zer faktorek zehazten duten pertsonen infekzioarekiko suszeptibilitatea, batez ere ekinokokosi albeolarrean.
  • Ez dago ikerketarik esku hartzeko estrategien eraginkortasunari buruz (kanidoen tratamendu antihelmintikoa), arrautzen bidezko ingurumen-kutsadura murrizteko eta infekzio-aukera minimizatzeko.
  • Ez da zehaztu infektagarritasunaren, patogenotasunaren eta tratamenduari emandako erantzunaren korrelazioa Echinococcus spp. espezieekin (eta horien genotipoekin)
  • Oraindik ez dira aztertu multilokularis espeziearen bizi-zikloaren iraunkortasuna errazten duten parametro ekologikoak, hala nola klima-aldaketaren inpaktua.

6. Prebentzioa eta arriskuaren kontrola

Ekinokokosiaren arriskua prebenitzeko eta kontrolatzeko neurri nagusiak baserriko animalien eta etxeko animalien gaixotasuna zaintzeko, kontrolatzeko eta desagerrarazteko programetan oinarritzen dira, lurrean dauden arrautzekin eta parasitatutako animalien gorozkiekin ura eta elikagaiak kutsa ez daitezen.

6.1. Elikakatean

ABELTZAINTZA-USTIATEGIAK

Hidatidosia

Animalietan hidatidosia zaintzea zaila da, infestazioa asintomatikoa baita abereetan eta txakurretan.

Hala ere, hainbat neurri har daitezke prebenitzeko: etxeko txakurren aldizkako desparasitazioa, hiltegietako higienea hobetzea (kutsatutako hondakinak behar bezala suntsitzea barne) eta transmisioa murrizten eta giza morbimortalitatearen karga arintzen duten hezkuntza publikoko kanpainak.

OMEren arabera, ardi-aziendaren txertaketa, txakurren tratamendu bermifugoa eta ardi zaharrenen hilketa selektiboa konbinatzen dituen programa batek giza hidatidosia 10 urte baino gutxiagoan desagerraraztea ekar dezake.

Espainian intzidentziak behera egin du azken urteotan, hiltegiko ikuskapen-jardueren arrakastari eta lagun egiteko animalien kontrol eta profilaxi parasitarioko programa zorrotzei esker.

Ekinokokosi albeolarra

Ekinokokosi albeolarraren prebentzioa eta kontrola konplexuagoa da; izan ere, haren zikloan basa-animaliek esku hartzen dute, bai bitarteko ostalari gisa, bai behin betiko ostalari gisa. Karraskari basatiekin kontaktuan egon daitezkeen etxeko haragijaleen aldizkako tratamendu bermifugoak giza infestazioaren arriskua murrizten lagundu beharko luke.

Europan eta Japonian egindako azterlanetan, behin betiko ostalari izan daitezkeen animalia basatiak eta kaletarrak antihelmintikoekin desparasitatzeak ekinokokosi albeolarraren nagusitasuna nabarmen murriztea eragin du.

INAKTIBAZIO-TRATAMENDUAK

Echinococcus arrautzen erresistentzia handia dela eta, elikagai kutsatuetan arrautzak inaktibatzeko tratamendu nagusiak izoztea eta tratamendu termikoa dira:

TRATAMENDU TERMIKOA

  • 65ºC (3 ordu)

IZOZTEA

  • -80 ºC 24 orduz

6.2. Etxean

Azken ebaluazioaren arabera (EFSA, 2018), ez dago daturik Echinococcus arrautzengatiko kutsadura murrizteko kontsumo-praktikek zer ekarpen egiten duten zehazteko. Hala ere, jokabide edo lan-baldintza jakin batzuek areagotu egin dezakete Echinococcus spprekiko esposizioa, hala nola txakurrekin kontaktu estua eta erregularra izatea edo infekzio-arrisku handiagoarekin lotutako jarduerak nekazaritzan edo lorategi probatuetan.

EFSAk gomendio hauek ematen ditu jatorrian kutsatutako ura edo elikagaiak kontsumitzean Echinococcus infekzio-arriskua murrizteko:

  • Basoko guneetatik edo ekoizpen-lekuetatik (azeriak eta txakurrak sartzearen aurka eraginkortasunik ez duten hesiekin) datozen frutak, barazkiak eta baiak ur edangarriarekin biziki garbitzea, baldin eta gordinik kontsumituko diren, nahiz eta ez dagoen frogatuta arrautza kutsagarriak erabat desagertzen direnik.

OMEren 5 gakoak betetzea higiene eta manipulazioan jardunbide egokiak jarraitzeko elikagaiak prestatzerako orduan:

UraErabili ur eta lehengai seguruak.

Garbitu ongi fruta eta barazkiak kanilako ura erabiliz, gordinik kontsumitu behar badira.

FrigoGorde elikagaiak tenperatura seguruetan.

Hoztu elikagaiak 5º C-tik beherako tenperaturetan, Salmonella hazteko aukerak mugatzeko bakterio horrek kutsa ditzakeen elikagaietan.

GarbiketaGarbitasuna zaindu: desinfektatu gainazala, tresnak eta mozteko oholak.

Contaminación cruzadaBereizi elikagai gordinak eta kozinatuak, kutsadura gurutzatua saihesteko.

EgosiKozinatu elikagaiak erabat (70º C) eta mantendu bero kontsumitzen diren arte.

Elikagaiak kontsumitu ondoren, hoztu soberakinak albait arinen (<5º C) eta kontsumitu 24 orduren barruan, aldez aurretik berotuta.

Elikagaien segurtasuneko agintaritzek kontuan hartzeko beste irizpide batzuk gomendatzen dituzte:

Ez kontsumitu bermatu gabeko jatorriko haragia eta hestebeteak

frio transporte

Elikagaiak garraiatu bitartean hotz-katea gordetzea, arrautzarekin kutsa daitezkeen elikagai gordinak garraiatzen diren bitartean hotz-katea mantentzea

Elikagaiak giroko tenperaturan ez desizoztea, ezpada hozkailuaren behealdean.

Kontserbatze-epeen eta tenperaturen jarraibideak errespetatzea, baita elikagaien etiketako iraungitze-data ere.

7. Lege-mugak

Ez dago muga mikrobiologiko espezifikorik Echinococcus espeziearekin kutsa daitezkeen elikagaien segurtasuna bermatzeko

Eguneratze data: