Vibrio

Vibrio bakterioak tenperatura epelak eta gazitasun txiki eta ertainak dituzten kostako uretako bakterioak dira. Nagusiki zenbait itsaski-espezieren digestio-hodian daude, batez ere molusku bibalbioetan (ostrak, txirlak, mejiloiak), baina baita krustazeotan ere (ganbak, otarrainxkak).

100 Vibrio espezie baino gehiago daude, baina elikagaien bidez transmititzen diren espezie nagusiak hauek dira: V. cholerae, V. parahaemolyticus eta V. vulnificus. Bakterio horiek gazitasun txikiko ur epeletan daude (NaCI % 2 eta % 25 artean, eta optimoa NaCI % 10 eta % 18 artean). V. parahaemolyticus hazteko tenperatura optimoa 15 gradutik gora da, eta V. vulnificus hazteko 20 gradutik gora. Baldintza horiek gaur egun Europako eremu askotan betetzen dira, berotze globalaren ondorioz.

• cholerae: ur gezetan eta gazietan dago, mundu osoko eremu tropikal subtropikal eta epeletan. V. cholerae O1 eta O139 dira serotipo erresistenteenak, ur gezan eta % 3ra arteko ur gazian bizirauteko gaitasuna dutelako. Gainera, koleraren toxina (CT) sortzen dute, garapen-bidean dauden eta klima epelak dituzten herrialdeetan gertatzen diren kolera-epidemiak eragiten dituena. Nahiz eta ez den jotzen patogeno zoonotikotzat, azken urteetan zenbait serotaldetako anduiak isolatu dira (no-O1/no-O139 izenekoak), eta kutsatutako arrainaren eta itsaskiaren bidez transmiti daitezke.
• parahaemolyticus: bakterio horren barreiadurak gora egin du azken urteetan, klima‑aldaketa bezalako faktoreen ondorioz: horrek korronte ozeaniko berriak eragin ditu eta kostako urak berotu ditu. Arraina eta arrantza-produktuak distantzia luzetan garraiatu eta biltegiratzea, modu okerrean, edo itsasontziek lasta gisa erabiltzen dituzten itsasoko urak ere bakterioaren barreiadura handitzen duten faktoreak dira. Eskualde berri batean sartu ondoren, endemiko bihurtzen da; beraz, mikroorganismoaren agerraldi-arriskuak handitzen jarraituko du kostako urak berotu ahala.
• vulnificus: uretan, itsas sedimentuetan eta zenbait moluskutan isolatu da, nagusiki ostretan. Halaber, banaketa-eremu geografikoa zabaltzen ari da klima-aldaketaren ondorioz, eta V. Vulnificus hauteman da eremu berrietan, adibidez Baltikoan. Espainian, haren presentzia hauteman zen 90ko hamarkadan, Mediterraneoan, baina ikerketa berriek Kantauri itsasoan ere hauteman dute.

Vibrio spp. generoko bakterioak elikagaien bidez transmititu ahal zaizkie pertsonei:

• Uraren eta arrain eta/edo itsaski gordinen (edo behar bezala ez prestatutakoen) kontsumoaren bidez. Vibrio kutsadura-arrisku handiena duten elikagaiak molusku bibalbioak eta krustazeoak dira (txirlak, mejiloiak, ostrak, otarraina, otarrainxkak, etab.).

* Neurri txikiagoan, elikadurarekin loturarik ez duen beste modu batean ere transmiti daiteke, azaleko zauriek genero horretako bakterioekin kutsatutako ura ukitzen badute.

Vibrio bakterioak irensteak eragindako infekzioari bibriosi deitzen zaio.

• cholerae bakterioak eragin ditu gizakien kolera-pandemiak; gastroenteritis hori kolera‑toxinaren anduiek eragiten dute (O1 eta O139 serotipoak). Zenbait ordu eta 5 egun arteko inkubazio-epearen ondoren, bat-batean hasten da beherako urtsu eta bizi bat, minik gabe eta batzuetan gorakoarekin. Pertsona gaixoen edo eramaileen hondakin fekalekin kutsatutako elikagaiak eta ura irentsita transmititzen da. Serotalde batzuetako (no‑O1/no‑O139 izenekoak) andui batzuek elikagaien bidez transmititutako beherakoa eragin dezakete, eta kolera baino askoz onberagoa da.
• parahaemolyticus bakterioak gastroenteritis akutua eragiten du, eta, horrekin batera, beherako urtsua, goragalea, gorakoak, sabeleko mina, buruko mina, sukarra eta hotzikarak. Arrain eta molusku gordinen kontsumoaren bidez transmititzen da. Bidaiariaren beherakoa, zaurien infekzioak, otitisa eta septizemia sekundarioa ere eragiten ditu. Mundu-mailan, arrantza-produktuak kontsumitzeak eragindako bakterio-gastroenteritisaren kausa nagusia da. Larritasun moderatua du, eta sintomak irentsi ondorengo lehen 24 orduen barruan agertzen dira, eta 3 egunera arte iraun dezakete.
• vulnificus ingurumen-jatorriko espezie patogeno oportunista da, eta interes nabarmena izan du azken urteetan. Zeinu ohikoena zaurien infekzioa (ur kutsatuak ukitzeagatik) edo moluskuak (nagusiki kutsatutako ostrak) kontsumitzeagatiko infekzio sistemikoa da, eta horrek sukarra, hotzikarak, goragalea, shock septiko hipotentsorea eta lesio sekundarioak eragiten ditu. Infekzioaren sintomak azkar agertzen dira, eta oso larriak izan daitezke paziente immunodeprimituetan.

Beste espezie batzuek (adibidez, V. alginolyticus, V. fluvialis eta V. mimicus) itsaskien kontsumoarekin lotutako infekzioren bat eragin dezakete noiz edo noiz, batez ere osasun‑arazoak dituzten pertsonengan, baina espezie horiek osasun publikorako duten garrantzia txikiagoa da.

Vibrio spp. bakterioaren esposizioaren aurrean pertsona zaurgarrienak pertsona immunodeprimituak dira, bereziki gaixotasun hepatiko kronikoak, diabetesa, hemakromatosia, hiesa, tumore gaiztoak eta % 50etik gorako hilezkortasun-tasa duten immunoezabatze-egoerak dituztenak.

Pacientes inmunodeprimidos

Ondorioztatu da gero eta erresistentzia gehiago aurkitzen direla garrantzi medikoko antimikrobianoen aurka itsaskietatik isolatutako Vibrioetan edo Europan elikagaien bidez transmititutako infekzioetan, hala nola Vibrio espezie garrantzitsuetan elementu mugikorrei lotuta dauden hirugarren eta laugarren mailako zefalosporinen eta karbapenemikoen aurka.

AESANen arabera, Vibrio spp. Bakterioak kutsatutako arrantza-produktuak kontsumitzeagatiko gaixotasuna izateko arriskua, oro har, txiki edo oso txiki gisa sailkatzen da V. cholerae eta V. parahaemolyticus bakterioen identifikazio, prebalentzia eta kontzentrazioari buruzko datu eskuragarrien arabera, hirugarren herrialdetako arrantza-produktuetan. Hala ere, itsasoko uren tenperatura handiek kontzentrazioa nabarmen handitu dezakete, eta arriskutsua izan daiteke gizakion osasunarentzat. (AESAN, 2010).

Duela gutxi, AESANek arrantza-produktuetan Vibrio choleraeren arriskua ebaluatu du, eta ondorioztatu du V. choleraeren O1 eta O139 serotaldeekin eta O1 eta O139 anduiekin (koleraren toxina kodetzen duen ctx gena dutenak) infektatzeko arriskua baxua dela, eta batez ere kutsadura-maila altuko elikagaiak jan izanagatiko kasu esporadikoei edo prestaketa- eta biltegiratze-jardunbide desegokiei lotuta dagoela. Bestalde, hauteman da toxigenikoak ez diren V. choleraeren serotaldeen presentzia handitu dela, beharbada klima-aldaketarekin lotutako hainbat ingurumen-eragileren ondorioz. Hala ere, toxigenikoak ez diren anduien patogenotasuna ondo zehaztu gabe dago, ez baitako elikagaien bidezko transmisioagatiko infekzioari buruzko froga solidorik (AESAN, 2024).

2021ean, FAO/OMEk txosten bat argitaratu zuen, eta Vibrio parahaemolyticus eta V. vulnificus bakterioekin lotutako aurrerapen zientifikoak eta aldaketa esanguratsuak jasotzen ditu (MRA, 35). Honako ondorio hauek azpimarra daitezke:

1. Gora egin dute jakinarazitako agerraldi epidemikoek eta Vibrio espezie patogenoekin lotutako elikagai bidezko gaixotasunek.
2. Klima-aldaketaren ondorioz, Vibrio parahaemolyticus bakterioak zenbait agerraldi pandemiko eragin ditu, itsasoko elikagaiak kontsumitzeagatik, eta larrialdi hori aurretik inoiz jakinarazi ez zuten munduko zenbait eskualdetan hauteman da.
3. Handitzen jarraitzen du pertsonentzat patogenoak izan daitezkeen Vibrio espezieen kopuruak.
4. Ikuspuntu berriak jardunbide egokienentzat, adibidez presio handiko tratamenduak edo tenperatura-kontrolak, gizakion osasunerako arriskuak murrizteko itsaskiak hazi eta ekoizteko eremuetan.
5. Metodo berriak, adibidez genomika eta satelite bidezko irudiak erabiltzen dituztenak, Vibrio spp. bakterioaren arrisku-ebaluazio kuantitatiboa egiteko.

ECDCk mapa interaktibo bat sortu zuen 2018an (Vibrio suitability tool) zuzeneko eredu gisa, eta egunero eguneratzen diren urruneko hautemate-datuak erabiltzen ditu mundu osoan Vibrio spp. bakterioa haztea eragiten duten ingurumen-baldintzak aztertzeko, adibidez itsasoaren azaleko tenperatura eta gazitasuna. Eredu hori Europa iparraldeko eskualde baltikorako kalibratu dute, berotze globalak itsasoan duen eraginaren froga gisa.

“Klima-aldaketa elikagaien eta pentsuen segurtasunerako, animali eta landareen osasunerako eta kalitate nutrizionalerako arrisku berrien sustatzaile gisa” txostenean (EFSA, 2020), EFSAk azpimarratu zuen V. parahaemolyticus eta V. vulnificus etorkizuneko arazo potentzialak direla arrisku biologiko guztien artean.

Kezka horren aurrean, EFSAren Arrisku Biologikoen Taldeak EBn itsaskien kontsumoarekin lotutako Vibrio spp-ren arriskuaren ebaluazioa egin du berriki (BIOHAZ, 2024), eta ondorioztatu du arriskua handitzen ari dela klima-aldaketaren eta mikrobioen aurkako erresistentzien ondorioz:

• Alde batetik, kostaldearen berotzearen eta muturreko fenomeno meteorologikoen ondorioz, itsaskietan Vibrio spp.-ren espezierik garrantzitsuenak agertzen dira eta horien mailak handitu egiten dira, bereziki ur gazikaretan edo gazitasun gutxiko uretan. Prebalentzia handiena V. parahaemolyticus espeziean aurkitu zen (% 19,6), zeinetan bost lagin positibotatik batean, gutxi gorabehera, andui patogenoak zeuden; eta, neurri txikiagoan, V. vulnificus (% 6,1) eta V. cholerae no O1/no O139 (% 4,1) espezieetan.
• Beste aldetik, ondorioztatu da gero eta erresistentzia gehiago aurkitzen direla garrantzi medikoko antimikrobianoen aurka, hala nola Vibrio espezie garrantzitsuetan elementu mugikorrei lotuta dauden hirugarren eta laugarren mailako zefalosporinen eta karbapenemikoen aurka.

EFSAk itsaski eta ur-inguruneetako Vibrio spp.-ri lotutako ezagutza-gabeziak identifikatu ditu:

1. Etorkizuneko ikerketetarako lehentasun gakoetako bat izango litzateke EBren mailako erreferentziazko ikerketa bat egitea itsaskietan garrantzitsuak diren Vibrio spp. bakterioei buruz, ekoizpen primarioko eta txikizkako salmentako etapak barne hartuta; bai eta Vibrioren espezieei eta mikrobioen aurkako erresistentziei buruzko datu esanguratsuak eta harmonizatuak ere.
2. Metodo analitikoak (mikrobioen aurkako erresistentziak detektatu, zenbatu eta horiei buruzko probak egiteko) hobetzea eta alderatzea.
3. Klima-gertakari espezifikoetan Vibrioren kopuruei buruzko datuak biltzea.
4.  Dosi‑erantzun ereduak berrebaluatzea.
5. EBko Vibrio espezieen agerpenari eta ingurumen‑faktoreei buruzko ereduak garatu eta balioztatzea.
6. Arriskuen ebaluazio kualitatibo bat egitea hutsune garrantzitsuenak identifikatu eta ikerketa bideratzeko.
7. Giza bibriosirako kasu-definizio bat egitea EB mailan, eta nahitaez aitortu beharreko gaixotasuntzat jotzea. Halaber, gomendatzen da EBren zaintzarako programa nazionaletan bildutako itsaskietako Vibrio spp.-ren presentziari buruzko datuak sistematikoki jakinaraztea, baita zoonosi-kasuak ere.
8. Agerraldien azterlanetan zaintza genomikoa aplikatzea, jatorri klinikoko, elikagai-jatorriko eta ingurumen-jatorriko V. parahaemolyticus espeziearen isolatuak sistematikoki karakterizatzearen bidez, Osasun Bakarraren (One Health) arabera.

2010ean, CODEX delakoak “Higiene-printzipio orokorrak elikagaietan aplikatzeko gidalerroak, Vibrio espezie patogenoak kontrolatzeko itsas jatorriko elikagaietan” dokumentua finkatu zuen. Arrisku-kudeatzaileei dago zuzenduta, eta haren helburua da elikagaien bidez transmititutako bibriosia kontrolatu eta karga murriztea eta bidezko praktika bermatzea itsas jatorriko produktuen nazioarteko merkataritzan. Gidalerro horiek merkaturatzen diren eta bizirik, gordinik, hoztuta edo izoztuta kontsumi daitezkeen itsas jatorriko elikagaiei aplikatzen zaizkie, partzialki edo osorik tratatu ondoren, baldin eta elikakate osoari eragiten badiete, lehen mailako ekoizpenetik amaierako kontsumora. (CAC/GL 73-2010).

2022ko irailean, Europako Batzordeak CODEXi eskatu zion gidalerroak eguneratzeko, V. parahaemolyticus eta V. Vulnificus kontrolatzeko zenbait faktore garrantzitsu kontuan hartuta, besteak beste hauek:

• kontrol mikrobiologikoko metodoak, bereziki oinarri molekularreko ikuspegiak.
• eskuragarri dauden datu zientifikoak, zehazki andui patogeno berriei eta haien hedapen geografikoari eta intzidentzia klinikoari buruzko informazioa.
• Vibrio spp. hauteman eta ezaugarritzeko metodoak.
• urruneko hautematean oinarritutako teknikak, tenperatura eta gazitasuna eta klima‑aldaketaren eragina bezalako aldagaiak neurtzeko.
• itsas jatorriko elikagaien kontsumoarekin lotutako bibriosi-arriskuak murrizteko erabil daitezkeen jardunbide egokiak, adibidez berriro instalatzea, hoztea/izoztea, uzta ondorengo tratamenduak, etab.

2024ko uztailan, EFSAk elikakatean ezartzen diren Vibrio espezieekiko prebentzio- eta kontrol-neurriak berrikusi ditu, eta ondorioztatu da bakterio horien hazkuntza prebenitzeko neurririk garrantzitsuena hotz-katea mantentzea dela.

Horrez gain, honako metodo hauen bidez ere Vibrio spp.-ren mailak murritz daitezke itsaskietan:

• Tratamendu termiko leuna (adibidez, ostrak 50 °C-an dagoen uretan jartzea)
• Azkar izoztea eta epe luzean izoztuta uztea
• Goi-presioan prozesatzea
• Irradiazioa.
• Gordin kontsumituko diren produktuei dagokienez, kontrolpeko baldintzatan araztea aukera egokia izan liteke bakterio horien mailak murrizteko.
• Sodio metabisulfitoa (E 223) gehitzea

Kontsumitzaileek bibriosia izateko arriskua murritz dezakete honako gomendio hauei jarraikiz:

• Ez jatea ostrak edo beste itsaski gordin batzuk, eta behar bezala prestatzea jan aurretik.
• Itsaskia erostea horretarako baimendutako dendetan; izan ere, hori da modu bakarra bermatzeko produktuak baimendutako eremuetan hartu dituztela eta araudiak finkatutako osasun-kontrol guztiak betetzen dituztela.

Horrez gain, elikagaien toxiinfekzioak ekiditeko 5 gakoak bete behar dira.

Batzordearen 2005eko azaroaren 15eko (EB) 2073/2005 Araudiak, elikadura-produktuei aplikatu beharreko irizpide mikrobiologikoei buruzkoak, ez ditu irizpide mikrobiologiko espezifikoak finkatzen V. vulnificus eta V. Parahaemolyticus bakterioentzat, “eskuragarri dauden froga zientifikoetan oinarrituta” (hala ere, metodo fidagarriak prestatzeko beharra aipatzen du V. Parahaemolyticus bakterioaren kasuan). Dena dela, gomendatzen da praktika-kodeak finkatzea “Higiene Jardunbide Egokiak” aplikatzeko.

Europako legediak arrantza-produktuetan Vibrio spp.ak eragindako kutsadura monitorizatzeko irizpide harmonizatuak ez dituen arren, V. choleraek eragindako gaixotasunaren sintomatologia dela eta, batez ere biztanleriako talde zaurgarrienetan, eta azkar transmititzen dela aintzat hartuta, Espainian, 2010az geroztik izoztutako arrantza-produktu gordinetan edo kontsumitzeko prest egosi direnetan tolerantziarik ezaren irizpidea (25 g-tan arrastorik ez egotea) aplikatu da mugako kontrol postuetan V. cholerae biruserako, serotaldeen artean bereizi gabe, AESANek egindako gomendioei jarraikiz (2010, 2024).