Birusak

Birusak agente infekzioso mikroskopikoak dira, eta biderkatzeko zelula bizi bat behar dute. Gaur egun, hauek dira elikagai bidez transmiti daitezkeen birusen familiak: rotabirusak, adenobirusak, kalizibirusak, flabibirusak, hepatitis birusak eta parbobirusak.

Norobirusak (kalizibirusen familiakoak), Hepatitisaren birusak eta rotabirusak birus enteropatogeno edo enterikoak dira (animalia eta gizakien urdai-hesteetako traktuko zelulak infektatzen dituzten birusak), eta horiek dute elikadurako toxiinfekzioetan eragin handiena.

• Norobirusa: eragiten ditu, gutxi gorabehera, uraren eta elikagaien bidez transmititzen diren mundu guztiko gastroenteritis ez-bakterianoaren agerraldien % 90.
• A hepatitisaren birusa (AHB): A hepatitisa eragiten du, eta hori da munduko hepatitis-mota arruntena.
• E hepatitisaren birusa (EHB): gordailu nagusitzat txerriak ditu, eta animalia-produktuen bidez kutsatzen den elikagai-transmisioko zoonosi gisa dago identifikatuta. Ez da ohikoa, baina epidemiologia konplexua du eta Europan handitzen ari den arrisku bat da.
• Rotabirusa: elikadura-toxiinfekzioen agerraldiekin dago lotuta, gordinik kontsumitzen diren elikagai prestatuak (entsaladak, prestatutako fruta, gosegarriak edo ogitartekoak) kontsumitzeagatik; gabezia higieniko-sanitarioak dituzten elikagai-manipulatzaileen bidez transmititzen dira.

Bakterioak ez bezala, birusak ezin dira ugaldu, ezta elikagaietan toxinak sortu ere; hala ere, bakterioak baino baldintza gogorragoetan eta denbora luzeagoan iraun dezakete elikagaietan eta ingurunean:

• Zenbait aste igaro ditzakete hozte-tenperaturetan eta hilabeteak egin ditzakete izozte-tenperaturetan, fruta eta barazki freskoak bezalako elikagaietan.
• Tenperatura altuak jasaten dituzte (adibidez, norobirusak 3 minutuz iraun dezake 60ºC-ko tenperaturan), baita gamma erradiazioaren eta erradiazio ultramorearen dosi handiak jasan ere. Horiek dira, hain zuzen, elikagai eraldatuak kontserbatzeko erabiltzen diren tratamenduak.
• Horrez gain, uretan ere iraun dezakete hainbat egunez edo astez, uraren jatorriaren eta tenperaturaren arabera (itsasoa, erreka, lurpeko urak…).
• Zehazki, norobirusak eta AHBak gai dira hondakin-uren arazketarako tratamendu fisiko eta kimikoak jasateko. Hori dela eta, gorozkiz kutsatutako urek ur hori erabiliz hazitako barazki freskoak eta ur horietan bizi diren molusku bibalboak kutsa ditzakete birusarekin.
• Norobirusek, halaber, pH azido edo basikoak jasaten dituzte.

Nolanahi ere den, ezin dira estandarizatu birusen hazkuntza-baldintzak, horiek aldatu egiten baitira birus motaren arabera. Esate baterako, hezetasun handiak norobirusak haztea errazten du. Hezetasuna txikia denean, berriz, rotabirusak eta AHBak haztea eragiten du.

Birusak hainbat modutan transmiti dakizkieke pertsonei:

Gaixorik dauden edo sintomarik izan ez arren birusaren eroale diren pertsonen eta osasuntsu daudenen arteko transmisioak garrantzi handia dauka, batez ere familian, ikastetxeetan eta adineko pertsonentzako arreta-zentroetan. Bigarrenik, kutsatzeko beste modu garrantzitsu bat kutsatutako elikagaiak eta ura kontsumitzea da; horiek elikadura-kateko edozein etapatan kutsa daitezke, higiene- eta manipulazio-praktika okerren eraginez.

Birus bidezko infekzioak oso kutsakorrak dira; izan ere, birusaren irazpena sintomak agertu aurretik hasten da, eta sintomak desagertu ondoren ere jarrai dezake.

Gastroenteritis birikoa

Birus-jatorria duten gastroenteritisak dira ohikoenak industrializatutako herrialdeetan, eta norobirusak dira Europan eta mundu osoan jatorri ez-bakterianoko gastroenteritis larrien agerraldien eragile nagusiak.

Sintoma nagusiak, 12-48 orduko inkubazio-aldi laburraren ondoren, goragalea, gorakoa eta/edo beherakoa dira, 1 eta 3 egun bitarteko iraupena dute. Kaltetutako pertsonak erabat osatzen dira oro har, epe luzeko arazorik gabe.

Infekzioa eragiten duen dosia oso baxua izan daiteke, 10-100 partikula biriko (anduiaren eta pertsonaren kalteberatasunaren arabera); horrek asko errazten du elikagaien ekoizpen- eta banaketa-sisteman infekzioa eragiteko beste birus-kantitate hedatzea.

A hepatitisa

Ez da ohikoa Europan; izan ere, garapen bidean dauden herrialdeetan endemizitatea altua bada ere (haurren % 90ak jasan du 10 urte bete baino lehen), baxua da herrialde garatuetan, haurrak ez direlako txikitan kutsatzen eta helduak direnean ez dute immunitaterik, ez direlako birusarekin kutsatu. Talde nagusienen kalteberatasunak areagotu egin ditzake hilkortasun-tasak, baita agerraldi epidemiko handiak eragin ere.

Inkubazio-aldia 14-28 egunekoa da, eta sintoma orokorrak gastroenteritis batenak dira, ikteriziarekin. Pertsona gehienak azkar sendatzen dira, zenbait haste edo hilabetetan, eta bizitza osorako immunitatea lortzen dute. Ez du hepatopatia kronikorik eragiten, eta oso gutxitan da hilgarria. Dena den, sintoma ahulgarriak eta hepatitis fulminantea (gibeleko gutxiegitasun akutua) eragin ditzake talderik sentikorrenetan, Dena den, txerto seguru eta eraginkorrak daude gaixotasun horri aurrea hartzeko.

E hepatitisa

Europan, kasurik gehienak tokian toki hartzen dira, eta ez gaixoek ez dute sintomarik agertzen. Inkubazio-aldia 4 eta 5 aste artekoa da, sintomak hepatitis akutuaren sintomen antzekoak dira eta 2-6 asteren buruan desagertzen dira. E hepatitis agerraldi gehienak herrialde endemikoetan ematen dira, batez ere Asian eta Afrikan; kontinente horietan, biztanleek kontaktu handiagoa dute EHBrekin, higiene- eta osasun-baldintzetan dauden gabeziak direla eta.

E hepatitisa kroniko bihur daiteke paziente immunodeprimituetan, eta zirrosi larria garatzeko aukera dute. Gainera, E hepatitisa duten emakume haurdunek gibeleko gutxiegitasun akutua garatzeko arriskua dute; horren hilkortasuna % 20-25ekoa izan daiteke hirugarren hiruhilekoan. Gaur egun, ez dago gaixotasun horren aurkako txertorik.

2016an, OMEk Hepatitis birikoaren aurkako osasunaren sektoreko mundu mailako estrategia 2016-2021 urteetarako jarri zuen martxan lehen aldiz; estrategiaren helburuak bat datoz Garapen Jasangarriaren Helburuekin (20 Agenda, GJH). Azken helburua da hepatitis birikoak osasun publikoko arazo izateari uztea; horretarako, intzidentzia-kasuak % 90ean murriztu behar dira, eta hilkortasuna, berriz, % 65ean, 2030. urterako. Horrez gain, estrategian herrialdeak eta OMEko Idazkaritzak hartu beharreko neurriak zehazten dira, helburu horiek erdietsi ahal izateko.

Arrisku taldeak

Komenigarria da aintzat hartzea gastroenteritisa, oro har, likido-galerek eragindako deshidratazioaren bidez larriagotu egin daitekeen infekzioa dela. Hori dela eta, garrantzi handia du forma kronikoak atzeman diren sistema immunitario ahuleko pertsonentzat (jaioberriak, 5 urtetik beherako umeak, 60 urtetik gorako nagusiak, minbizia duten gaixoak, diabetikoak, GIB eramaileak) eta haurdun dauden emakumeentzat.

Elikagai guztiak kutsa daitezke birusarekin; hala ere, aldatu egiten da birus motaren arabera. Hauek dira birus bakoitzarekin kutsatzeko aukerarik handiena duten elikagaiak:

Elikadura-kate osoan zehar (ustiategietan, abereak hiltzean, elikagaiak eraldatzean, ekoizpenean, banaketan eta elikagaiak gordetzean) fabrikazioaren eta higienearen arloko jardunbide egokiak aplikatu behar dira, baita Arriskuen eta Kontrol Puntu Kritikoen Analisiaren (APPCC) printzipioetan oinarritutako autokontrol sistema bat ere.

Bereziko garrantzitsua da barazkiak lantzeko lurrak ureztatzeko urek eta frutak nahiz ortuariak desinfektatzeko erabiltzen den garbiketa-urak elikagai-erabilerarako uren kalitate-arauak betetzea. Bestalde, muskuilu-haztegietan, haztegiko uren kalitatea zaindu behar da.

Bestalde, komenigarria da arrisku kasuetarako garbiketa– eta desinfekzio-plan izatea; adibidez, langileak gaixotzen direnean.

Etxean, hauek dira birus bidezko infekzioen aurkako prebentzio-neurriak:

Oro har, elikagai-enpresek bete egin behar dituzte araudi honetan ezarritako irizpide mikrobiologikoak: Batzordearen 2073/2005 Araudia (EE), 2005eko azaroaren 15ekoa, elikagaiei ezarri dakizkiekeen irizpide mikrobiologikoei buruzkoa. Hala ere, araudi horrek ez du muga mikrobiologikorik ezartzen birusez kutsa daitezkeen elikagaien segurtasuna bermatzeko.

Ezartzen duen gauza bakarra da metodo analitikoak behar beste garatzen direnean birus patogenoen irizpideak ezarri beharko direla molusku bibalbo bizien kasuan. Ondorioz, metodo analitikoak garatuta daudenean, norobirusari aplikatu beharreko irizpide mikrobiologikoak ezarri ahal izango dira.