Itsas Biotoxinak

Itsas biotoxinak zenbait itsas mikroorganismok, eskuarki dinoflagelatuek (algak), sintetizatzen dituzten konposatu kimikoak dira.

Algen hazkuntza masiboko aldietan, “marea gorriak” eragitera irits daitezke; horrela deitzen zaie urak kolore gorrixka hartzen duelako mikroorganismo horien presentziagatik, nahiz eta beste kolorazio batzuekin ere ager daitezkeen (mikroorganismoaren arabera); hortaz, arlo zientifikoan alga-loratze kaltegarri gisa ezagutzen dira gehiago.

Ez dakigu zein diren biotoxinak sortzen dituzten algen loratzeak eragiten dituzten arrazoiak; hala ere, uretako mantenugaiek, eguraldiak eta ontzien trafikoak eragina izan dezaketelako susmoa dago; izan ere, bai toxina bai mikroorganismo ekoizlea garraiatu ditzakete lasta-uren bitartez.

Biotoxinen bi talde handi daude: hidrofilikoak eta lipofilikoak.

Biotoxina hidrofiliko nagusiak hauek dira:

• Azido domoikoa (DA).
• Saxitoxina (STX), toxina paralitiko (PST) ere deitua.
• Tetrodotoxinak (TTX).

Biotoxina lipofilikoen artean hauek aurki ditzakegu:

• Azido okadaikoa (OA)
• Iesotoxinak (YTX)
• Pektenotoxinak (PTX)
• Azaspirazidoen taldeko toxinak (AZA)
• Imina ziklikoak (IC)
• Ziguatoxinak (CTX)
• Brebetoxinak (NST)

Gainera, biotoxina anfipatiko batzuk ere badaude, hau da, mutur hidrofiliko bat eta beste mutur lipofiliko bat duten molekulak dituztenak; ez dira aipatutako sailkapenean sartzen. Kategoria horretan daude palitoxinak (PITX).

Toxinak bide bakar batetik transmiti dakizkieke pertsonei:

Itsas biotoxinek kontzentrazio baxuetan ez dute ondorio kaltegarririk, baina kantitate handietan sintoma larriak eragin ditzakete pertsona eta animalietan.

 Biotoxinaren eta elikagaian duen kontzentrazioaren arabera, sindrome desberdinak ager daitezke, eta nagusiki sintoma diarreikoak, neurotoxikoak, paralitikoak eta anamnesikoak sortzen dituzte.

 Taula honetan agertzen dira biotoxina nagusiak, horiek sortzen dituen mikroorganismoa, eragiten duen intoxikazioa eta pertsonetan eragiten dituzten sintomak.

1. Taula: Biotoxina desberdinek erangidako sintomak

Biotoxinen toxikotasun akutua kontuan izanda, EFSAk Erreferentziazko Dosi Akutua (ARfD) ezarri zuen 2009an biotoxinen talde batzuetarako; hau da, kontsumitzaileen osasunerako arrisku hautemangarririk gabe 24 orduan edo gutxiagoan ahoratu daitekeen elikagai bateko substantzia-kantitatearen balio zenbatetsia, gorputzeko pisuan adierazita (mg/kg edo μg/gorputz-pisuaren kg)

2. Taula: Biotoxina-kantitateen balio zenbatetsia (EFSA, 2009)

Itsas biotoxinak bide bakarretik transmititu dakizkieke pertsonei, barruan toxinak metatuta dituzten arrain eta/edo itsaskiak kontsumituz.

Itsas biotoxinekin kutsatutako arrisku handieneko elikagaiak itsas organismo iragazleak dira, esate baterako molusku bibalbioak (txirlak, muskuiluak, ostrak eta bieirak) eta, neurri txikiagoan, gasteropodoak eta krustazeoak.

Europan, urtero itsas biotoxinekin zerikusia duten 12-14 alerta jakinarazten zaizkio RASFFri, horiek guztiak arrantza-produktuekin eta horien eratorriekin lotuta.

EFSAk irizpen bat eman zuen 2010ean, eta legez araututako itsas biotoxinei buruz egindako irizpen guztien emaitza laburtzen zuen. Agiri horretan, erreferentzia-dosi akutua, Europar Batasunean itsaskia kontsumitzearen ondoriozko esposizio-mailak eta eskuragarri dauden hautemate-metodoak zehaztu zituen.

2010eko ebaluazio horretan, EFSAk iradoki zuen bazitekeela OA, AZA, STX eta DA taldeetako biotoxinetarako legezko mugek ez babestea kontsumitzaileen gama zabal osoa, muturreko kontsumoa kontuan hartuz gero. Aldiz, EFSAk iritzi dio seugurak direla YTX eta PTXetarako legezko mugak.

* Nabarmendu behar da EFSAk arriskuen ebaluazioetan itsaski-haragiaren 400 gramoko anoa erabili duela, kontuan izanik, herrialde batzuetan, besteak beste Espainian, kontsumoa askoz ere baxuagoa dela (43-65 gr/egun, itsaskia guztira), eta, beraz, arriskua gehiegi balioestea ekarriko luke.

EFSAk gomendio nagusi hauek egin ditu orain arte egindako arriskuen ebaluazioetan identifikatutako ziurgabetasun eta/edo informazio-hutsuneak oinarri hartuta:

• Itsas biotoxinak sortzea eragiten duten algen loratze-faktoreen azterketa.
• EBko herrialdeetan itsaskien kontsumoari buruzko datuak zabaltzea, eta anoen tamaina eta kontsumo-maiztasuna sartzea, itsaski mota desberdinetarako.
• Elikagaietan biotoxinek duten presentziari buruzko datuak zabaltzea.
• Toxina-talde batzuetarako genotoxikotasunari, ahozko toxikotasunari eta toxikotasun-mekanismoei buruzko informazio osagarria, bai eta kutsatutako itsaskietan elkarrekin bizi diren toxina-talde desberdinen toxikotasun konbinatuari buruzko informazioa ere.
• Epe luzeko toxikotasun kronikoari buruzko datuak eskuratzea.
• ARfDrako gizakien datu epidemiologikoen mugaketa (soilik arratoiekin eginiko entsegu esperimentaletan).
• Metodo azkar, funtzional eta biomolekularrak garatzea, eta ahalegin handiagoa egitea metodoen baliozkotzean laborategien artean.

Algen hazkunde masiboaren arrazoiak zein diren ez dakigunez, eta, beraz, biotoxinak zergatik agertzen diren, zaintza eta kontrol sakona egin behar da kostaldean eta hazkuntza-eremuetan, itsaskiak ekoizten eta ateratzen diren eremuetan itsas biotoxinen gertakari toxikorik dagoen antzemateko. Gertakari horiek jazotzean, agintari eskudunek ekoizpen-eremuak ixten dituzte, itsaskiak ateratzea debekatzen dute eta horiek merkaturatzea debekatzen dute.

Horrenbestez, itsas biotoxinen bidez intoxikatzeari aurrea hartzeko neurri bakarra itsaskiak baimendutako eremuetatik ateratzea da.

Itsaskiak saltzeko baimena duten establezimenduetan erosi behar dira beti itsaskiak; izan ere, era horretan bermatzen da produktuak baimendutako eremuetatik atera direla eta araudiak ezartzen dituen kontrol sanitario guztiak betetzen dituztela.

Bestalde, biotoxinak termoegonkorrak dira; hortaz, ez dira suntsitzen sukaldean prestatzen badira ere. Aitzitik, itsaskiak egosteak itsaskien haragian itsas biotoxina lipofilikoen kontzentrazioa bikoiztea eragin dezake.

Europako 853/2004 Erregelamenduak, animalia-jatorriko elikagaien higiene-arau espezifikoak ezartzen dituenak, itsas biotoxinen egungo gehieneko mugak ezartzen ditu, iesotoxinena izan ezik (YTX), azken horren gehieneko muga 786/2013 (EE) Erregelamenduak aldatu baitzuen.

Taula honetan laburtzen dira molusku bibalbio, ekinodermo, tunikatu eta itsas gasteropodoei aplikatu beharreko legezko gehieneko mugak; izan ere, beste itsas produktuek ezin dute biotoxinarik izan.

3. Taula: Molusku bibalbio, ekinodermo, tunikatu eta itsas gasteropodoei aplikatu beharreko legezko gehieneko mugak

*Guztizko toxikotasunaren ekibalentzia EFSAk gomendatutako toxikotasunaren ekibalentzia-faktoreen bitartez edo EFSAren eguneratutako irizpenen bitartez kalkulatu da.

Neurri horiekin batera, 852/2004(EE) Erregelamenduak, elikagai-produktuen higieneari buruzkoak, molusku bibalbioak biltzeko eremuen sailkapena ezartzen du.