Mycobacterium

Mycobacterium naturan luze-zabal banatutako bakterio aerobioen genero bat da. Bakterioaren habitat nagusiak ura, zorua eta animalien digestio-hodia dira, eta pertsonengana transmititu daiteke infektatutako animalietatik eratorritako elikagaiak kontsumitzeagatik (bereziki esne gordina eta esnekiak).

Mycobacterium generoan espezie hauek sartzen dira: M. tuberculosis, M. africanum, M. canettii, M. bovis, M. avium, M. microti, M. caprae eta M. pinnipedii; horietako batzuk subespezietzat hartzen ziren duela gutxi arte. Lehenengo hirurek gaixotasuna eragiten dute gizakiengan. Gainerakoak, aldiz, animalietan isolatu dira, nahiz eta animalia horietatik gizakiengana transmititu daitezkeen eta haiengan gaixotasuna eragin.

Espainian, M. tuberculosis da agente etiologiko ohikoena; hala ere, ezin dira baztertu M. africanum eta M. canettii espezieak, Afrikan kasu kopuru txiki bat eragin dutenak eta immigrazioarekin lotuta daudenak. Era berean, ezin da baztertu M. bovis eta M. caprae espezieek eragindako giza tuberkulosia, abeltzaintza-eremuarekin lotuta. Pertsonei kutsatutako elikagaien bidez edo aerosolak arnastearen bidez transmititu daitezke. Eta gainerako espezieak oso-oso kasu bakanetan agertzen dira. M. avium espezieak gaixotasuna eragin dezake pertsona immunodeprimituetan.

Animalia-gordailu nagusiak ugaztun hausnarkariak dira (behiak, ardiak, ahuntzak), baina etxe-abereetan (txakurrak eta katuak) eta animalia basatietan ere (oreinak, azkonarrak, basurdeak, azeriak, bisoiak…) aurki daitezke, eta horiek bakterio-infekzioa zabaltzen eta bizirik iraunarazten lagundu dezakete ganaduan. Pertsonak behin-behineko ostalariak dira, infektatutako animaliekin edo horietatik eratorritako elikagaiekin zuzeneko edo zeharkako harremana izatean.

Mycobacterium bakterioak ingurumenean irauteko gaitasun handia dauka, azido eta alkoholarekiko erresistentea delako, zelula-paretan pisu molekular altuko lipido eduki altua duelako. Zehazki, M. bovis espezieak hainbat hilabete iraun ditzake bizirik hotz, bero eta hezetasuneko muturreko egoeretan, eta tratamendu termikoarekin soilik inaktibatzen da. Halaber, desinfektatzaile kimiko eta detergenteen aurrean bizirik iraun dezake, eta zenbait antibiotikorekiko erresistenteak dira.

1. taula: Mycobacterium espeziearen hazkuntza-baldintzak

Mycobacterium bakterioa hainbat bidetatik transmititu daiteke pertsonengana:

¹ Infektatutako animaliek iraitzitako Mycobacterium espeziearekin kutsatutako ura eta pentsua ere transmisio-bidea izan daiteke.

² Etxaldeetan animalia eramaileen aho-gorotz transmisio-bidea albaitari eta ganaduzaleei, baita dagoeneko infekzioa jasaten dutenen pertsonena edo sintomarik gabe eramaten dutenena ere, ezohikoa izan arren.

2019an, M. bovis edo M. caprae espezieek eragindako tuberkulosia Europar Batasuneko gaixotasun zoonotikoen hamaikagarrena zen.

M. bovis espeziearekin kutsatutako elikagaiak hartzeak digestio-hodiaren, biriken edo nodulu linfatikoen infekzioa eragin dezake. Sintomak hilabeteetara ager daitezke, eta pertsona infektatu batzuetan, infekzioa asintomatikoa izan daiteke.

• Sintoma arinak: sukarra, nekea, apetitua eta pisua galtzea.
• Sintoma larriak:
  • organo kaltetuak birikak badira: kongestio kronikoa, bularreko mina.
  • alderdi kaltetua digestio-hodia bada: beherakoa, gorakoak, mina eta abdomen-hantura.

Nolanahi ere, oso zaila da klinikoki bereiztea M. tuberculosis espezieak eta M. bovis espezieak eragindako infekzioak; kalkulatzen da herrialde batzuetan giza turberkulosien kasuen % 10 arte eragin dezakeela. Diagnostikoa are gehiago zaildu daiteke M. bovis espeziearen infekzioak biriketako ehun desberdinetan kokatzeko joera dutelako eta M. bovis pirazinamidarekiko erresistentea delako. Hain zuzen, antibiotiko hori erabili ohi da giza tuberkulosia tratatzeko.

Arrisku-taldeak

Zenbait herritar taldek gaixotasuna jasateko arriskua dute, hala nola immunitate-sistema heldugabea edo deprimitua duten pertsonek (5 urtetik beherako haurrak, 60 urtetik gorakoak, gaixotasun kronikoak dituztenak…).

Behien tuberkulosia nahitaez aitortu beharreko animalia-gaixotasuna da, 617/2007 Errege Dekretuaren arabera. Azken hori ARM/831/2009 Aginduak (Nahitaez aitortu eta jakinarazi beharreko animalia-gaixotasunen zerrenda ezartzen duenak), aldatu zuen.

M. bovis bakterioak kutsatzeko arrisku handiena duten elikagaiak hauek dira.

EFSAk, zoonosiari buruzko azken txostenean (One Health 2021) ezartzen du EBn M. bovis edo M. caprae bakterioen ondoriozko giza tuberkulosia arraroa dela, hainbat hamarkadaz egin delako prebentzio- eta kontrol-lana. Giza infekzioak nabarmen murriztu dira ezabatzeko programen bidez infektatutako animalien diagnostiko goiztiarra egitean eta horiek sakrifikatzean oinarritutako neurriei esker, baita behi-esnea errutinaz pasteurizatzeari esker ere.

Nolanahi ere, erabat ezabatzea zaildu egiten da animalia basatietan infekzioak jarraitu egiten duelako; hain zuzen, gordailu gisa jarduten dute. 2019an, M. bovis isolatu zen animalia-espezieen gama zabal batean, bai etxekoetan bai basatietan; horrek islatzen du ganaduan tuberkulosia eragiten duen agenteak ostalari gama zabala duela. M. caprae oreinkumeetan isolatu zen, behi-aziendaz aparte.

Halaber, ustiategietan, animaliak hiltzean eta elikagaiak eraldatzerakoan, garrantzitsua da higiene-jardunbide egokiak egitea, eta lehengaien irizpide mikrobiologikoak eta Arriskuen Analisian eta Kontrol Puntu Kritikoetan (AAKPK) oinarritutako autokontrol-sistemak betetzea.

Elikagaiak eraldatzean M. bovis inaktibatzeko tratamendu nagusia pasteurizazioa da (72ºC-an gutxienez 40 segundoz).

M. bovis bakterioak eragindako tuberkulosiaren zati bat etxean bakterio horrekin kutsatutako elikagai gordinak kontsumitzearen ondorioz gertatu ohi direnez, beharrezkoa da jardunbide egokiei jarraitzea higienean eta elikagaien manipulazioan horiek prestatzeari eta egiteari dagokionez, ez kutsatzeko.

Gaur egun, 2005eko azaroaren 15eko BATZORDEAREN 2073/2005 (EE) Erregelamenduan, elikagaietan aplikatu daitezkeen irizpide mikrobiologikoei buruzkoan, eta horren ondorengo aldaketetan, ez dago ezarrita muga zehatzik Mycobacterium espeziearekin kutsatu daitezkeen elikagaien segurtasunari dagokionez.

Halere, orokorrean elikagaien ustiategi eta enpresek elikagaien higieneari buruzko 852/2004 (EE) Erregelamenduan eta horren ondorengo aldaketetan adierazitako higiene-neurri orokorrak eta espezifikoak bete behar dituzte.